Sinteno de Esperanto pri sekso y genro estis dekomenca problemo kiu ne solvidjis eq post yarcento krom en reforma movadoy y Esperantidoy. Sume, Esperanto havas tri lokoy, kie sekso y genro estas uzata:

1. Sekse difina vortoy ekze patro (kiu estas maskla) au filo (same)
2. Sekse difina afiksoy: sufikso -in y prefikso vir-
3. Sekse difina pronomoj li kaj ŝi

Problemoj pri tio estas grava, qar omniu el ili kreas mema propra problemoy pri lingva y/au socia malsimetrio.

1. Estas nur malgranda nombro da sekse difina vortoy, kiu koncernas stato (viro, fraŭlo, fianĉo), familia rilatoy (edzo, patro, filo, onklo, nevo, nepo, ktp) au titoloy (reĝo, grafo, duko). Strangas, ke oni esceptu nur tiu vortoy sen djenerala kompreneblo pri kiu vortoy havus titipa malkonforma uzo. Ekze, bebo estas stata vorto, kiu estas sengenra dum prezidento estas titolo titipa.
2. Tute ne klaras, kikauze oni bezonas sufikso por in-genra vorto sed prefikso por vir-genra; tute ne klaras, kikauze oni uzu in-genra sufikso djenerale sed vir-genra nur pri bestoy. Fine, eq prefisko virgenra konfuzas, qar viro estas lau jia difino plenkreska maskla homo. sed tiu prefikso estas aplikata al bestoy sen konsidero de ilia plenkreskeco. Djusta prefikso devus esti maskl-, sed tio estus ege malbelsona.
3. Esperanto havas maskla, ina, y neutra pronomo, sed oni uzas maskla pronomo se oni ne scias sekso de priparolato. Do, fakte Esperanto havas kvar pronomoy: du neutra (ĝi y li) y du genra (li y ŝi). Li estas ambau genra y neutra, y oni devas diveni el kunteksto pri kiu temas.

En iliismo, li perdas sian duoblan funkcion y prefere estas neutra. Iingenra pronomo, ŝi, paralelidjas per nova pronomo, gi, y ambe prefere ne estu uzata. Oni efektive malofte devas scii genro/sekso de priparolato, y ege pli facilas indiki ji en substantivo kiu indikas priparolato ol en sekva pronomoy. Elekto de li voye neutra pronomo venas el plurala pronomo, ili. Iliismo estas ete malsama ol alia proponoy pri reformado de seksa pronomoy, qar tiu paralelo ankau ekzistas por alia pronomoy. Anstate ni, oni povas diri imi, y ivi povas klarigi ke oni parolas pri pluralo. Samitempe, alia malsimetrio malestidjas en kutima uzado en Nova. Prefikso vir- estas anstatigata de nova sufikso -uq (-uĉ). Omniu genra vortoy estas neutra same omniu alia vorto en Esperanto. Kivoye oni uzu tiu tri tipoy da genra vortoy?

1. Stata vortoy perdas mema maskleco. Viro estas plenkreska homo (do ji malsamas al homo pro kreskeco). Malnova “viro” idjas viruqo en Nova. Filo estas simile neutra, y malnova maskla senco de filo idjas filuqo
2. Vortoy pri familia rilatoy estas neutra. Filo kutime havas patruqo y patrino (paqyo y panyo). Hiu estos pley malagrabla xandjo al Fundamentistoy, qar tiu maskla signifo de familia rilatoy sensufiksa estas ofte uzata en Fundamento (Ekzercaro). Oni povus sendube uzi nova, aldona radikoy anstate Fundamente maskla. Ekze oni povus uzi babo anstate patro.
3. Titoloy same perdas mema maskleco. Kikaze virina varianto indikis malsimetria suba potenco derivita de edzidjo, oni uzas kunmetajon kun -edzo. Ekze: Reĝo indikas (maskla) estro de specifa tipo de monarkio. Reĝino kutime estis simple edzino de reĝo, qar virinoy ne povis idji monarkoj. (Tio ya ne tute veras, y aferoy komplikidjis.) En Nova, “redjo” povas esti au uqa au ina, y edzo (uqa au ina) sen monarkia potenco estas simple redjedzo. Se oni volas klarigi, ke temas pri maskla redjo kaj ina redjedzo, oni povas diri redjuqo kaj redjedzino.